De heilige Odrada en de boze stiefmoeder

Een streekheilige waarvan het levensverhaal is verweven in een sprookjesachtige mythe is Odrada. Ze wordt aangeroepen bij oogziekten en zieke boerderijdieren. In dit artikel gaan we op zoek naar de oorsprong van deze heilige.

Odrada is volgens de geschiedschrijvers geboren in de Merovingische tijd. Om precies te zijn in de achtste eeuw. Het meisje wordt in het Belgische gehucht Scheps geboren in een welgestelde Christelijke familie. Odrada bezoekt graag de kerk. Voor een eigenzinnige tiener was in die tijd het Christendom omarmen juist een manier om modern en anders te zijn. Een mooi verhaal gaat over de bron. Odrada bidt zo intensief dat ze op een hete zomermiddag in de tuin naast het ouderlijk huis uitgedroogd bij zinnen kwam. Als hemelse dank ontstond er een geneeskrachtige bron waaruit ze koel water kon drinken.

Het noodlot slaat hard toe als haar moeder sterft. Hoe is onbekend. De vader hertrouwt al snel. Odrada is ziekelijk, met name haar hoofd-halsgebied moet het ontgelden. Dat geeft spanningen in het gezin. De stiefmoeder van Odrada en het meisje zijn het vaak niet met elkaar eens waardoor dagelijks heftige ruzies voorkomen. De stiefmoeder doet daarom haar uiterste best om Odrada zo snel mogelijk te laten trouwen, dan is ze tenminste uit huis. Haar vader gebruikt zijn invloed om een goede man voor haar te zoeken. Maar dat is moeilijk omdat een fysiek zwakke vrouw geen garantie biedt voor nageslacht. Dit zorgt voor nog meer spanningen tussen Odrada en haar schoonmoeder.

Witte schimmel

Als in het tien kilometer verderop gelegen Milligem een bijzondere kerkelijke festiviteit wordt georganiseerd besluit de stiefmoeder na de zoveelste ruzie dat ze zonder Odrada op pad wil met haar man. Haar vader kiest voor zijn vrouw. Hij vertelt zijn dochter dat ze zelf maar een wild paard moet temmen als ze de het feestelijke gebeuren wil bijwonen want alle beschikbare paarden zijn door hem reeds vergeven voor de rit.

En dan gebeurt het wonder. Odrada maakt van twee lindeboomtakken een kruis en gaat ermee naar het bos op zoek naar een wild paard dat haar naar het feest kan brengen. Een sneeuwwit paard komt mak als een lammetje naar de maagd toegelopen. Het paard knielt voor haar op de grond neer. Odrada leidt het paard naar het ouderlijk huis, doft zich op en rijdt op de schimmel zo snel ze kan naar het kerkelijke feest. Daar aangekomen is haar vader verbluft door dit wonder. Een legende is geboren.

Na dit gebeuren wijdt het meisje zich aan liefdadigheidswerken. De armen zijn blij met het vrijgevige meisje. Zolang zij voor hen klaar staat wordt ze op handen gedragen. Odrada sterft jong. Na haar dood wordt haar lijk in een holle boomstam gelegd. Die wordt voortgetrokken door twee ossen. Daar waar de runderen stoppen moet het lijk worden begraven. Na ruim negentig kilometer stoppen de ossen in het Gelderse dorp Alem waar ze met boomstam en al wordt begraven. Op of bij het graf wordt een eenvoudig kapelletje gebouwd.

Verweving

Omdat voor het ziekelijke meisje een man moeilijk te vinden is blijft ze ongehuwd. Dit gegeven wordt in de vita omgebogen als eigenwijsheid en weigeren te trouwen omdat ze haar hart heeft gegeven aan Jezus. Als haar standvastige geloof werkelijk het geval was geweest was ze zeker ingetreden bij een klooster. Of ze zou geld hebben gekregen om een klooster te stichten. De familie zou dan met zekerheid een heilige en daardoor meer aanzien in de familie hebben gekregen.

Om Odrada krachtiger te maken wordt ze in haar vita omschreven als beeldschoon. Als een mooi en rijk meisje had ze makkelijk de rijkste en mooiste bruidegom kunnen krijgen en kunnen leven in luxe. Maar ze kiest voor het geloof. Een mooier voorbeeld voor het volk was er niet. Of Odrada werkelijk heeft bestaan valt niet te bewijzen. Originele documenten uit de achtste eeuw zijn er niet. Een schedel die van Odrada zou zijn is afkomstig uit de reliekenverzameling van Ursula en de elfduizend maagden. Deze beenderen zijn afkomstig uit een Merovingisch grafveld. De onderkaak ervan die gedateerd is uit de achtste eeuw is daarom nog geen bewijs.

Tijdens de beeldenstorm heeft men Odrada opgegraven om het gebeente veilig te stellen. Volgens het verhaal treft men een ongeschonden lichaam aan van de heilige. Echter, eenmaal uit haar graf genomen vervalt het lijk, uitgezonderd de botten, ineens tot poeder. Het bewijs vergaat letterlijk tot stof. Er schijnt tweeëneenhalve eeuw geleden in Alem een Merovingische sarcofaag te zijn gevonden. Dit verhaal wordt meteen in verband gebracht met de historische Odrada. De holle boomstam is men voor het gemak vergeten. Haar geboorteplaats Scheps was in de Gallo-Romeinse tijd al bewoond. Archeologen hebben daar sporen aangetroffen van een Frankisch hof, een verbouwde Romeinse villa. Dit onderbouwt de legende.

Hof van Scheps

Het levensverhaal van Odrada wordt pas een half millennium later geschreven, in Alem. Monniken zien een kans om op die manier een florerende cultusplaats rond een streekheilige te stichten. Dit lukt en ze worden financieel onafhankelijk. Aldus wordt het bestaande verhaal aangevuld met spectaculaire wonderen om nog meer financieel krachtige pelgrims te lokken. Volgens de vita is Odrada heilig verklaard maar wanneer dat gebeurde is niet bekend. Dit verklaart waarom de heilige Odrada voornamelijk voorkomt in lokale heiligenregisters. Odrada was vooral populair op het platteland waar ze werd aangeroepen tegen droogte en bij zieke boerderijdieren. Dat vindt zijn oorsprong in de legendes van de bron en het witte paard. Daarnaast schijnt de heilige hondsdolheid, oogziekten en keelaandoeningen te kunnen genezen. Dat heeft te maken met haar vroegtijdige overlijden aan die ziektes.

Odrada wordt meestal afgebeeld met een kruisbeeld in haar hand terwijl een wild paard voor haar neerknielt. In Scheps bij Balen is een Odradakapel gebouwd op de plaats waar ooit de Frankische villa stond. Achter de kapel is de bron. Er is een eenvoudig trapje met leuning. Mensen met een oogziekte kunnen zoals in een zwembad via deze constructie makkelijk afdalen in de modderige poel.

De constructie maakt het ook mogelijk om er zieke huisdieren in te laten badderen. Kopje onder in het geneeskrachtige water schijnt een heilzame werking te hebben. Een paardenprocessie naar de kapel met aansluitende paardenzegen bij de bron is een jaarlijkse terugkerende happening. De prachtige Odradalegende wordt daarmee in leven gehouden.

Heiligendag

De officiële heiligendag van Odrada is in de loop der jaren aan verandering onderhevig geweest. 5 November wordt sinds 1852 beschouwd als haar feestdag.